Ik kan het woord schaamte niet meer horen of zien. Bij het woord van het afgelopen jaar had ik iets creatiefs verwacht, iets ludieks, maar het werd ‘schaamte’, met een streepje ervoor. Hoe zielloos kan het zijn; het woord kan nog niet eens op zichzelf wonen. Trouwens, ik heb ook zo mijn twijfels bij het hedendaags gebruik van het begrip schaamte. Is het wel schaamte?
Ooit was er een tijd dat ik mijn eigen particuliere schaamtemomenten had. Een naar gevoel in je maag, een hete blos naar je wangen en geen grond onder je voeten. Ik zie me nog op de hoge kinderstoel zitten bij de aardige kapper bij ons in de buurt, daar heen gebracht door mijn moeder die snel weer richting babybroertje vertrok. Zachtjes zegt hij in mijn oor: ‘Volgende keer niet vergeten je oren schoon te maken.’ Of die keer in de kerk dat ik nogal hardop fluister dat het zo naar hondenpoep stinkt en opvallend rondkijk of ik de schuldige kan ontdekken, die ik zelf blijk te zijn. Of tijdens mijn eerste studiejaar, groentje die ik ben, dat het ik het waag in het openbaar een professor aan te spreken en ten overstaan van de hele collegezaal op mijn nummer wordt gezet. Afijn, zo kan ik wel doorgaan. Ik kan er nu om lachen, maar toen absoluut niet. Door de wijsheid der jaren en de afstand in tijd zijn die pijnlijke herinneringen verschrompeld en liggen ergens in mijn binnenste in een hoekje.
Schaamte is openbaar bezit geworden. We schamen ons collectief wat af. Het milieu is met stip het dankbaarste thema en een heerlijk gespreksonderwerp. ‘Heb jij al last van vliegschaamte?’ ’Dat valt wel mee, maar met mijn vleesschaamte gaat het helemaal niet goed.’ Goede tweede betreft de gezondheid. ‘Weer niet gelukt om minder te drinken. Zonde om dat bodempje chardonnay te laten verpieteren.’ Dat is geen schaamte, dat is een vrijbrief om voornemens te laten mislukken.
Intussen weet ik weer wat echte schaamte is. Die keer dat ik bij de kassa van AH vergeten was dat contactloos betalen bestaat, vervolgens de verkeerde pin intoetste en de rij achter me maar bleef groeien. Of toen ik tegen een jong mens zei dat er nooit meer wat op de tv was en een meewarige blik mijn kant op kwam. En die éne keer dat ik te midden van millenials me per ongeluk liet ontvallen dat vroeger alles beter was. Wat was dat andere woord van 2019 ook al weer? Juist ja. Boomer. Mooi woord.
Beste Jacques, De docenten die een halve eeuw een appèl deden op een ogenschijnlijk verdwijnend schaamtegevoel misten de boot maar wij (althans ik) ook. De bluf ‘ik schaam mij nergens voor’ sloeg toen en slaat nog steeds nergens op en ontaardt in respectloos leven.
Als je constateert dat je een beter verhaal had kunnen hebben is het raadzaam woorden ‘terug te nemen’. Bijvoorbeeld via ‘ik kom nu tot een andere conclusie’. Werkt bevrijdend! Verschilt daarin nogal van van schaamte die hoort bij een grote ecologische voetafdruk. Die schaamte werkt soms terecht beklemmend. ‘Moet ik mij nu schamen’ moet zijn ‘Schaam ik mij?’. Geschiedenisleraren horen zich weliswaar te schamen maar het heerlijke vak biedt gelukkig mogelijkheden om uit te leggen waarom. Groeten terug!
He, wat heb je dit weer “lekker” verwoord👍😀
Schaamte, het sociaal en evolutionair bezien nuttig en relativerend (lichamelijk gevoeld) besef dat je als mens per ongeluk of expres in bent gegaan tegen een morele of esthetische code verdween ogenschijnlijk door de anti-burgerlijke en anti-gezag stromingen van een halve eeuw terug. Doordrenkt van deze bevrijding vertelde ik een havo/mbo klas in 1989 dat ik ooit had gevonden dat je je nergens voor hoefde te schamen. Daar schaam ik me achteraf wel voor. Maar wel op de niet-religieuze wijze en die werkt eerder bevrijdend dan beklemmend.
Allejézus, Sjaak, die moest ik 4x lezen!
Het leuke is dat er bij mij, als leeftijd- en vak- (en naam-)genoot, na die vier keer heel wat herkenning omhoog kwam. Het leuke van geschiedenisonderwijs is, dat je te maken krijgt met generaties die heel andere jeugdidealen/uitgangspunten kennen dan wij. In de jaren ’80 stootte ik daar ook wel eens mijn hoofd aan. Afgestraft door een puberende lavo-knul! Schamen? Ach, zulke blunders horen erbij. De afgelopen jaren waren het de brutale PVV-jongeren die ‘linkse’ leraren (zoals ik en bijna mijn gehele generatie) met veel succes op de kast proberen te jagen. Stiekem kon ik erg om ze lachen en betrapte ik me zelfs op wat waardering. Ze vertonen verdacht veel overeenkomsten met provocerende linkse jongeren uit onze tijd: ‘effe kijken of we ‘m gek krijgen!!’ Die houding maakte me immuun voor ze en ik hoop dat ik ze met de juiste complimentjes en vooral de juiste kritiek aan het denken heb gezet. Maar ja…. dat verbeeldden die ‘oudbakken marionetten van het kapitaal’ die in onze tijd voor de klas stonden zich ook….!
Moet ik me nu schamen?
Groetjes, Jacques
Hey Jacques, Volmondig nee luidt mijn antwoord op de vraag waar je mee afsluit. Jouw bijdrage laat zich mijns inziens lezen als een onschuldig soort sportieve ontboezeming. Succes nog even, groeten terug, Sjaak
Weer zo goed verwoord!
Veel erger vind ik personen die nooit schaamte voelen.
Gr., Betty
Ik heb soms last van verlate schaamte…was nogal een flapuit en kon makkelijk lol hebben maar ik zie/zag pas achteraf dat er “gezag”verschil was….en dat kan ik niet meer keren dan…schaamschaam